Hồi học phổ thông được học và biết con lừa đực lai với con ngựa cái đẻ ra con lai gọi là con la. Con la không thuộc loài lừa cũng không thuộc loài ngựa, nó là con vật trung tính. Lúc bấy giờ cũng đã thắc mắc, thế có chuyện con ngựa đực lai con lừa cái không, nếu có, sẽ đẻ ra con gì, nhưng không tìm được câu trả lời. Gần đây lướt web, thì đúng là có cả con lai của ngựa đực với lừa cái. Ngựa đực lai với lừa cái đẻ ra con lai gọi là con boóc đô, cũng là con vật trung tính. Lại nữa, đã có con lai giữa lừa đực với ngựa vằn cái, đẻ ra con có 4 chân vằn vện như ngựa vằn, thân mình giống lừa, chưa thấy đặt tên là con gì. Chắc tương lai lại có con lai giữa ngựa vằn đực với lừa cái cũng nên.

Vùng miền đông tỉnh Quảng Ninh có con gọi là con cà sáy. Thấy bảo đó là con lai của con vịt đực với con ngan cái. Vịt đực lai ngan cái đẻ ra con cà sáy. Cũng bảo nó là con vật trung tính, không ra vịt, chẳng ra ngan, không đẻ được, nhìn nó giống vịt nhiều hơn giống ngan. Lại thắc mắc, thế có chuyện ngan đực lai vịt cái không, nếu có, thì con lai là con gì? Lướt web chưa tìm được câu trả lời. Có ai biết không nhỉ? Hay là không có chuyện ấy?

Con Cà sáy

Đang bàn về chuyện hương vị món ăn. Vậy thịt con la, con boóc đô, con lừa-ngựa vằn kia có ngon không? Nó có giống thịt lừa, thịt ngựa hay thịt ngựa vằn không? Tiếc quá, tóc bạc trắng hết rồi mà chưa biết. La, boóc đô, lừa, ngựa, ngựa vằn mới chỉ được ăn thịt ngựa, thấy nhà hàng bảo là thịt ngựa bạch. Nhà hàng ở khu Cao Xanh, thành phố Hạ Long, Quảng Ninh. Nhưng mong nhà hàng đại xá, thực khách là tôi hôm đó thưởng thức chẳng biết nó là thịt gì, có bảo đó là thịt rồng cũng chịu. Vì nó là món thịt hầm thuốc bắc, chỉ thấy mùi thuốc bắc bao trùm. Vì nó là món thịt xào, sao mà lắm chân tẩy, nào hành tây, hành ta, cần tây... ăn chỉ thấy đông đặc mùi những thứ gia vị đó. Sao không cho khách thử chút thịt ngựa bạch hấp hay luộc nhỉ? Có thể là không ngon, nhưng như thế có lẽ mới biết được thực chất hương vị thịt ngựa bạch nó như thế nào.

Con cà sáy ở miền đông tỉnh Quảng Ninh không khan hiếm ở Việt Nam như những con vật trên. Nó khá sẵn. Có thể thưởng thức tại các nhà hàng. Trong nhà dân cũng có, nhất là nhà của các đồng bào dân tộc Dao, Sán Chỉ, Sán Dìu...

Tất nhiên cà sáy thì hay luộc. Mà cà sáy luộc có lẽ là ngon hơn cả, so với chế biến thành các món khác. Thịt cà sáy không mềm, béo như vịt, không cứng, dày, khô như ngan. Nó nằm ở khoảng giữa, có phần hơi nghiêng về phía ngan. Tuy vậy, như đã nói, nó không phải là ngan, là vịt, nó là con cà sáy, nên nó có hương vị riêng. Thịt cà sáy mềm vừa phải, ngọt thịt, không tanh. Ra miền đông, thay vì vào nhà hàng người ta gọi vịt, gọi ngan, thậm chí cả gà, thì nếu có cà sáy, người ta gọi cà sáy luộc.

Món luộc

Nhưng gì thì gì, người Việt cỡ tóc bạc như tôi, không thích nhà hàng lắm. Thấy ăn uống nó vẫn cứ gò bó thế nào. Nếu tự mình, ở nhà, chế biến được lấy món ăn ấy, thấy nó ngon hơn nhiều.

Món cà sáy, tôi không tự chế biến, nhưng bữa ăn ở nhà ông Tằng Tắng Phúc, người Dao, tôi không nhớ rõ nữa, hình như ở xã Quảng Lâm, huyện Hải Hà, Quảng Ninh, đi vào nhà ông đi mãi vào núi, khó đi lắm, do con dâu ông làm, thì cứ nhớ mãi.

Không biết anh Nguyễn Chí Thăng, sau này làm quan to cấp tỉnh có còn nhớ không nhỉ? Lúc ấy, anh đang còn làm bên Tỉnh đoàn. Hình như anh là kỹ sư thủy lợi thì phải. Lần ấy đoàn chúng ta cón có ai nữa? Tôi chỉ nhớ có anh. Lên thăm ông Tằng Tắng Phúc, lúc đó rất nổi tiếng về chuyện vận động người Dao xuống núi trồng được nhiều quế và nhà ông là nhà dẫn đầu về sản lượng vỏ quế thu hoạch được mỗi năm. Ông xây hẳn một cái nhà 2 tầng, chỉ tội cứ đi chân đất, chân đầy bùn đất giẫm leo cầu thang, trong nhà, nên thấy nó bẩn nhem nhuốc, đất thó làm vàng hết cả bậc lên xuống và sàn nhà lát gạch men, cả tường cũng đầy vết ố vàng. Lên tới nơi đã gần tối. Mới thấy cô con dâu đặt cái chảo lên cái bếp tự tạo ở ngoài sân. Cô đun nước làm thịt cà sáy. Cả một đàn cà sáy nháo nhác ngay gần đó, vì chúng vừa được gọi về, cho ăn và cô ấy vồ được 2 con.

Cà sáy làm không được sạch lắm, đâu đó còn chút lông măng, lại luộc ngay vào cái chảo lúc nãy vừa mới đun sôi nước, nhúng cà sáy vào đó để làm lông, nên ăn thấy nó hơi hôi. Nhưng mà, chủ nhà thịnh tình thế, món cà sáy làm ra lại chỉ để đãi khách, chỉ có ông chủ nhà ngồi cùng khách là được ăn; khách thì cũng đang đói mướt mồ hôi, không, chính xác phải là đói dài đói rạc, vì đã thiếu chất đạm bấy lâu nay; thì cái mùi hôi kia chỉ còn thoảng qua, thậm chí nhiều khi tạo nên hương vị riêng, giống như mùi gây của trâu, bò, mùi hôi của thịt chó, thịt mèo, hay như mùi mắm tôm, nước mắm chẳng hạn...

Món quay

Song bù lại, có hai món thường ăn của nhà ông Phúc thì tuyệt vời. Đó là dưa cải nén cả cây được thái ra rồi rang cho gần quắt lại, ăn chua chua, dai dai, giòn giòn, và món măng ớt tự ngâm. Dưa cải kiểu này, món ớt ngâm măng kia, tôi thấy trên mâm cơm những người trong gia đình ông hôm đó, tịnh chỉ có hai món ấy. Vậy mà, họ vẫn đánh vèo 5, 6 bát cơm liền, no nê và xem ra cũng có chiều thỏa thuê (?). Chúng tôi dùng cà sáy luộc với muối măng ớt. Nâng độ say của rượu trắng do người Dao nấu thêm lên bằng dưa cải rang. Dềnh dàng bữa ăn cũng tới gần nửa đêm mới xem ra chiều tàn cuộc. Mà bạn biết đấy, ở vùng rừng núi, tới giờ ấy đã khuya khoắt biết nhường nào! Vậy mà cuối bữa, sau khi mọi người húp no cháo trắng nấu loãng, một món ăn cũng thường thấy ở vùng miền đông Quảng Ninh, rất "sướng" có nó sau khi uống rượu, nhất lại là "chén chú chén anh" như bữa ăn này, thì ông Tằng Tắng Phúc mới đem ra khoe. Ông khoe mới mua được một bộ máy phát điện mi ni chạy bằng sức nước của Trung Quốc chuẩn bị thuê người lắp ở cái suối gần nhà, kiếm tí điện thắp sáng chơi. Chỗ lắp đặt đã xong. Đập chắn tạo độ chênh lệch của nước cũng đã xong. Anh Nguyễn Chí Thăng, máu nghề nghiệp, không tin lắm cái công trình thủy điện của ông Phúc, sợ không làm đúng quy cách thì không chạy được máy, đòi ông cho đi xem. Thế là chúng tôi đốt đuốc rồng rắn đi, mà ông Phúc nói suối ngay gần nhà sao thập thõm bước thấp bước cao, lúc nơi bờ ruộng, lúc vạt cỏ gianh mãi sao không thấy tới... Thành thử lúc quay về lại nhà, dù đã cơm no rượu say, đặt mình xuống là ngủ ngay, vậy mà sáng hôm sau hai mắt tôi còn cay xè.

...Đánh bạc, hay có từ "vịt béo": Hỏi hôm nay chơi thế nào? Trả lời: Hôm nay vớ được một con vịt béo. Ý nói "vặt" được tiền từ con-người-vịt-béo. Mách với bạn, người Quảng Ninh còn có từ "cà sáy" dùng trong trò chơi này: Hôm nay vớ được một con cà sáy...

Trần Giang Nam

Nguồn: Báo điện tử Quảng Ninh - Sưu tầm bởi VietWeb.Vn